პოლონეთში, მაჟანნას დახრჩობა ერთ-ერთი ყველაზე საინტერესო და სიმბოლური ხალხური რიტუალია, რომელიც სლავურ კულტურაში გაზაფხულის მისალმებას უკავშირდება. ამ ტრადიციას, რომელიც საუკუნეების განმავლობაში ვითარდებოდა, განსაკუთრებული მნიშვნელობა აქვს როგორც ისტორიული, ასევე კულტურული თვალსაზრისით. მაგრამ საიდან მოდის ეს ჩვეულება? რატომ ხდება მაჟანნას ფიგურის დახრჩობა ან დაწვა? როგორია ამ რიტუალის სიმბოლური დატვირთვა და მისი თანამედროვე აღქმა.მოდით, ერთად ჩავუღრმავდეთ მაჟანნას დახრჩობის ტრადიციის დეტალებს.
ფოტოზე: hanna dola
მაჟანნა სლავური მითოლოგიის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფიგურაა. იგი განასახიერებს ზამთრის სიცივეს, სიკვდილსა და ბუნების გაყინულ მდგომარეობას. სლავი ხალხისთვის, ზამთარი უკავშირდებოდა არა მხოლოდ სიცივეს, არამედ შიმშილს და რთულ საცხოვრებელ პირობებს. შესაბამისად, გაზაფხულის მოსვლა სიცოცხლის, სითბოსა და ნაყოფიერების დაბრუნებას ნიშნავდა.მაჟანნას ფიგურის განადგურება სიმბოლურად აღნიშნავდა ამ ცვლილებას – ზამთრისგან გათავისუფლებას და ბუნების გამოცოცხლების დაწყებას.
ამ ტრადიციას ღრმა რელიგიური და რიტუალური ფესვები აქვს. სლავებს სჯეროდათ, რომ მაჟანნას ჩაძირვა ან დაწვა შესაძლებელს გახდიდა ზამთრის სულის განდევნას და გაზაფხულის ძალების გაღვიძებას. ეს იყო ერთგვარი განწმენდის აქტი, რომელიც ხალხს ცხოვრების ახალ ციკლში გადასვლაში ეხმარებოდა.
საინტერესოა, რომ ეს ტრადიცია ქრისტიანობის გავრცელების შემდეგაც შემორჩა – ეკლესიის მცდელობის მიუხედავად, ხალხმა მაჟანნას რიტუალი თანამედროვე სახით შეინარჩუნა.
როდის და როგორ იმართებოდა მაჟანნას დახრჩობის რიტუალი?
ტრადიციულად, მაჟანნას დახრჩობა გაზაფხულის ბუნიობასთან – 21 მარტთან – ასოცირდება. თუმცა, ზოგიერთ რეგიონში რიტუალი შეიძლება რამდენიმე დღით ადრე ან გვიან ტარდებოდეს. მთავარია, რომ ეს პროცესი ზამთრის საბოლოო დასრულებისა და გაზაფხულის დადგომის ნიშნად აღინიშნებოდეს. რიტუალის მთავარი ელემენტი მაჟანნას თოჯინაა, რომელიც მზადდება ჩალისგან და იმოსება ქალის ტანსაცმელში. მისი გაფორმება რეგიონის ტრადიციებზეა დამოკიდებული – ზოგგან მას ფერადი ლენტებით ამკობენ, ზოგგან კი შავ ან წითელ ქსოვილებში ახვევენ. წითელი ფერი სიცოცხლესა და ენერგიას უკავშირდება, შავი კი – ზამთრისა და სიცივის სიმბოლოს.
რიტუალი იწყება მსვლელობით, რომელშიც ძირითადად ახალგაზრდები და ბავშვები მონაწილეობენ. ისინი მაჟანნას ფიგურას სოფლის გარშემო დაატარებენ, მღერიან საგანგებო სიმღერებს და ცეკვავენ. შემდეგ თოჯინას მდინარეში აგდებენ ან წვავენ. ზოგიერთ სოფელში მისი ჩაძირვა უპირატესი იყო, სხვაგან კი დაწვა განწმენდის კიდევ უფრო ძლიერი სიმბოლო იყო. საინტერესოა, რომ ამ პროცესს მკაცრი წესები ახლდა – თოჯინის ნარჩენების ამოღებას ცუდი ნიშნად მიიჩნევდნენ და ასეთი ქმედება უბედურებას მოასწავებდა. მაჟანნას რიტუალი მხოლოდ მხიარული მსვლელობა არ ყოფილა – მას თან ახლდა მრავალი ცრურწმენა და აკრძალვა. მაგალითად: ითვლებოდა, რომ თუ წყალში მცურავ მაჟანნას ვინმე ხელით შეეხებოდა, მას ხელები გაუხმებოდა. უკან დაბრუნებისას არ უნდა მოეხედათ – ამის გაკეთება ცუდ ნიშნად ითვლებოდა და შეიძლებოდა ავადმყოფობა ან უბედურება მოეტანა. თუ მსვლელობის დროს ვინმე დაეცემოდა, ეს წინასწარმეტყველებდა, რომ ის ადამიანი მომდევნო ზამთარში გარდაიცვლებოდა.
დღეს მაჟანნას რიტუალი მნიშვნელოვან ცვლილებებს განიცდის. წარსულში ეს იყო აუცილებელი და რელიგიური მნიშვნელობის მქონე ტრადიცია, ახლა კი უფრო მხიარული და საგანმანათლებლო ღონისძიებაა. განსაკუთრებით სკოლებსა და საბავშვო ბაღებში, ბავშვები ამზადებენ მაჟანნას თოჯინებს, აწყობენ სიმბოლურ მსვლელობებს და აღტაცებით ეგებებიან გაზაფხულს. თუმცა, გარემოსდაცვითი ცნობიერების ზრდასთან ერთად, შეიცვალა მისი აღსრულების ფორმაც. მდინარეებში თოჯინების ჩაძირვა ხშირად აკრძალულია, ამიტომ თანამედროვე ალტერნატივაა მისი სიმბოლური დაწვა ან ეკოლოგიურად უსაფრთხო მასალებით შექმნა.ბევრ რეგიონში ტრადიციულ მსვლელობას ახლავს საგანმანათლებლო აქტივობები, რომლებიც მიზნად ისახავს გაზაფხულის მნიშვნელობისა და გარემოსდაცვითი საკითხების შესახებ ცოდნის გავრცელებას.
მაჟანნას დახრჩობის ტრადიცია წარმოადგენს უნიკალურ კულტურულ მოვლენას, რომელიც აერთიანებს ძველ სლავურ რწმენას, ხალხურ ხელოვნებასა და თანამედროვე ეკოლოგიურ ცნობიერებას. ეს არა მხოლოდ ზამთრის დასრულებისა და გაზაფხულის დასაწყისის სიმბოლოა, არამედ დასტურია იმისა, თუ როგორ შეიძლება ძველი ტრადიციები ახალ რეალობებს შეერწყას. მიუხედავად იმისა, რომ დღეს მაჟანნას დახრჩობა უფრო გართობისა და შემოქმედებითი გამოხატვის საშუალებადაა ქცეული, იგი კვლავ ინარჩუნებს თავის მთავარ იდეას – ცხოვრების ციკლურობის, განახლებისა და ბუნებასთან ჰარმონიის მნიშვნელობას.
ასე რომ, თუ ოდესმე გაზაფხულის დასასრულში პოლონეთში იმოგზაურბეთ და მაჟანნას დახრჩობის ღონისძიებას წააწყდებით, იცოდეთ, რომ ეს არა მხოლოდ მხიარული სანახაობაა, არამედ უძველესი ტრადიციის ნაწილი, რომელიც საუკუნეებს გადაურჩა და დღემდე ცოცხალია.
სტატიაში გამოყენებულია ჰანნა დოლას ფოტოები.
ავტორი: ნათია ქიმაძე
კომენტარის დატოვება